збор, два за реформите во средното образование...

АУТПУТОТ ОД ПОТСИСТЕМОТ ЗА СРЕДНО ОБРАЗОВАНИЕ И ПАЗАРОТ НА ТРУДОТ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Вовед

Бројни анализи на UNESCO недвосмислено укажуваат дека според сегашната стапка на нови научни сознанија квантумот на знаења во моментот кога детето се раѓа ќе се зголеми за четири пати до моментот кога тоа ќе заврши факултет, што ни дава за право со голема доза на сигурност да сметаме дека истиот ќе се зголеми за околу три пати до моментот кога детето ќе заврши средно образование. Понатаму, во моментот кога детето ќе наполни 50 години, вкупниот квантум на знаења, споредено со моментот на раѓање, ќе се зголеми за 62 пати, а 97% од знаењата во тој момент ќе бидат откриени после неговото раѓање. Иако, на прв поглед изгледа неверојатно дека човештвото на долг рок може да генерира нови знаења со ваква динамика, сепак дури стапките и да се двојно помали, повеќе од јасно е дека сегашниот концепт на образовниот систем не може да опстане на долг временски рок. Оттука, логично се наметнува прашање: Во која насока треба да се движи образовниот систем во целина, а посебно средното образование, се со цел тоа успешно да одговори на предизвиците кои ги наметнува новото време?  Сеопфатната анализа на потсистемот за средно образование подразбира:

-      проучување на структурата на потсистемот за средно образование и тоа по образовни профили,

-          квалитативна анализа на наставните програми, при што за програмите застапени во средното стручно образование е неопходно да се даде непристрасна оценка за степенот на нивната усогласеност со потребите на пазарот на трудот,

-  анализа на оспособеноста за вклучување на учениците со завршено стручно образование во производните и услужните дејности,  

-  анализа за применливоста на стекнатите знаења од страна на завршените средношколци,

-  анализа за оспособеноста на завршените средношколци за продолжување на образованието во повисоките степени на образование, високи школи и универзитети,

-  анализа за усогласеноста на уписната политика во потсистемот на средното образование со потребите на пазарот на трудот и слично.

Јасно, за ова е потребно многу време, простор и ресурси, па затоа во следните разгледувања ќе се задржиме на усогласеноста на аутпутот од потсистемот за средно образование со потребите на пазарот на трудот. 

      АУТПУТОТ ОД ПОТСИСТЕМОТ ЗА СРЕДНО ОБРАЗОВАНИЕ И ПАЗАРОТ НА ТРУДОТ

Целосното согледување на усогласеноста на аутпутот од потсистемот за средно образование со потребите на пазарот на трудот е можно со сеопфатно и континуирано следење на пазарот на трудот, што секако е долг процес, за кој е потребно многу време и значителни кадровски ресурси. Меѓутоа, ако се има предвид дека потребите на пазарот на трудот релативно добро го отсликува бројот на вработените по сектори на дејност во Р. Македонија, а аутпутот од потсистемот за средно образование непосредно може да се согледа од бројот на учениците кои завршиле редовно средно образование, тогаш за да ја согледаме усогласеноста на излезот од потсистемот за средно образование со потребите на пазарот на трудот, доволно е да ги споредиме овие два показатели. Притоа, треба да се има предвид дека ваквата споредба нема да даде најпрецизна слика, бидејќи во одделните сектори и оддели на дејност не се вработени само лица со струка која е носечка за даден сектор, т.е. оддел. Сепак, за некои видови образование споменатите податоци се релевантни, бидејќи лицата со такво образование не може да најдат компетентно вработување надвор од соодветниот сектор, т.е. оддел.

Од податоците дадени во табелите 1 и 2 може да се забележи дека во континуитет постои евидентна неусогласеност меѓу излезот од постсистемот за средно образование и структурата на вработените по сектори и оддели на дејности во Р. Македонија. Навистина, според податоците во табела 1 само во последните шест години во здравствената струка завршиле 15106 ученици, што е 10,04% од вкупниот број ученици кои во разгледуваниот период завршиле средно образование. Очигледно, станува збор за хиперпродукција на кадри кои завршиле здравствена струка, бидејќи според податоците дадени во табела 2, во 2012 година овие 15106 лица претставуваат дури 46,18% од вкупниот број вработени во секторот кои ги опфаќа дејностите од здравствена и социјална заштита. Што ова значи, не треба детално да се говори, но доволно е да споменеме дека во разгледуваниот сектор не повеќе од ¾ од вработените се во дејностите од здравствената заштита, па оттука дури и сите вработени да се од здравствената струка, за само шест години е продуциран кадар кој во иднина ќе задоволи повеќе од 60% од потребите. До сличен заклучок може да се дојде и доколку се разгледаат податоците за учениците кои завршуваат земјоделска, ветеринарна и шумарска струка. Имено, во последниве шест години на овие струки завршиле 5948 ученици, што претставува 48,17% од вкупниот број вработени во секторот земјоделство, шумарство и рибарство, што значи дека дури и сите вработени во овој сектор да се од наведените струки имаме сериозна хиперпродукција на кадри.

Табела 1. Ученици кои завршиле редовно средно образование во Р. Македонија
	2006/07	2007/08	2008/09	2009/10	2010/11	2011/12
Гимназија	9357	9277	9081	9354	9230	9324
Трговска, економска, правна и угостителско-туристичка	4549	4388	4271	4912	4607	5315
Здравствена	2101	2457	2447	2594	2669	2868
Електротехничка	2142	1943	2052	2039	1922	1951
Машинска	2077	1718	1685	1535	1609	1549
Земјоделска, ветеринарна и шумарска	1092	1026	1077	950	938	865
Текстилна и кожарска	1147	938	794	802	756	635
Сообраќајна и автотехничка	550	561	611	815	841	719
Xемиско-технолошка	632	643	610	664	634	726
Лични услуги	391	414	413	474	522	609
Уметничко образование и физичка култура	358	319	338	400	410	430
Градежна и геодетска	302	305	303	375	268	318
Прехранбена	406	371	204	171	167	191
Геолошка, рударска и металуршка	171	130	144	144	134	131
Графичка	136	143	134	98	118	107
Дрвопреработувачка	218	67	46	18	17	20
Вкупно	25629	24700	24210	25345	24846	25758
Извор. Статистички годишник на Р. Македонија

Понатаму, според податоците во табела 1 евидентна е тенденцијата на намалување на бројот на учениците кои завршуваат геолошка, рударска и металуршка струка и тоа од 171 ученик во учебната 2006/07 година бројот на ученици кои ја завршиле оваа струка опаднал на само 131 ученик во учебната 2011/12 година. Последните податоци сами по себе не значат ништо, но ако истите се споредат со податоците дадени во табелите 1 и 3 може да се забележи дека состојбата е загрижувачка. Имено, во секторот рударство и вадење камен и одделите производство на метали и производи на фабрикувани метални производи, освен машини и опрема во периодот од 2004-2012 година имаме скоро константен број вработени кој од 16015 во 2004 година опаднал на 13624 во 2008 година, за да во следниот период постојано расте и во 2012 година ја достигне бројката од 17059 вработени во разгледуваниот сектор и оддели. Според тоа, при претпоставка само 70% од вработените во разгледуваниот сектор и оддели на дејности да се од наведените струки, со постојната динамика на продуцирање на потребниот кадар се задоволуваат не повеќе од 40% од потребите. Слична е состојбата и со прехранбената струка, каде изминативе шест години, освен последната, имаме тенденција на намалување на бројот на учениците кои ја завршиле оваа насока и тоj број е помал од 200, а додека според податоците од табела 3 бројот на вработените во одделот производство на прехранбени производи и пијалаци постојано се зголемува и тој број од 12820 вработени во 2004 година, достигнал 16895 вработени во 2012 година. Јасно, не сите вработени во овој оддел се со разгледуваното образование, но дури и при претпоставка дека тој процент е само 70%, лесно се доаѓа до заклучокот дека со постојната динамика на продуцирање на потребниот кадар се задоволуваат не повеќе од 65% од потребите.

Од податоците во табела 1 може да се забележи дека бројот на учениците кои завршуваат текстилна и кожарска струка е во постојано опаѓање, па така со овие струки во 2006/07 година се стек­нале 1147 ученици, за да во 2011/12 година тој број опадне на 635. Ваквата тенденција е загрижувачка, бидејќи во Р. Македонија бројот на вработените во одделите производство на текстил, производство на облека и производство на кожа и предмети од кожа во периодот од 2004-2012 постојано е над 40000 лица, па оттука се оправдани забелешките на кластерот текстилна индустрија кој во континуитет реагира на недостигот на квалификуван кадар, но има забелешка и на квалитетот на кадарот кој се продуцира.

Што се однесува до градежната и геодетската струка, од податоците во табела 1 може да се забележи дека во последниве шест години завршиле вкупно 1871 ученик, што значи просечно по 312 ученици. Од друга страна, од податоците во табела 2 може да се види дека во секторот градежништво бројот на вработените од 30795 лица во 2004 година опаднал на 23340 лица во 2010 година, за да во следните две години истиот има нагорен тренд и во 2012 година во овој сектор се вработени 27575 лица. Претходните податоци укажуваат дека обемот на кадарот кој од потсистемот средно образование се продуцира за потребите на секторот градежништво ни оддалеку не е доволен за задоволување на потре­бите на пазарот на трудот, бидејќи според истите за да се обезбеди проста кадровска репродукција во овој сектор е неопходно бројот на учениците кои завршуваат соодветна струка да биде двојно поголем.

Претходно изнесеното доволно говори за некорелираноста на потребите на пазарот на трудот и аутпутот од потсистемот средно образование, но се чини дека состојбата е најзагрижувачка во одделот производство на мебел каде бројот на вработените од 3092 во 2010 година пораснал на 3507 во 2012 година (Статистички годишник на Р. Македонија 2011 и 2012), а додека во истиот период вкупниот број на ученици кои завршиле дрвопреработувачка насока изнесува 55 (табела 1). 

              ПРОМЕНАТА НА СТРУКТУРАТА НА ВРАБОТЕНИТЕ ПО СЕКТОРИ НА ДЕЈНОСТ, со посебен осврт на секторот образование

Во претходните разгледувања видовме дека постои евидентна неусогласеност меѓу состојбите на пазарот на трудот и аутпутот од потсистемот за средно образование. Можна причина за ваквата неусогласеност е од една страна промената на структурата на вработените по сектори на дејности во Р. Македонија, т.е. зголемување на вработувањата во определени сектори на дејност и од друга страна инертноста на потсистемот за средно образование, што значи дека истиот не ги следи промените на пазарот на трудот. Меѓутоа, од податоците во табела 2 може да се види дека порастот на бројот на вработените од 411723 во 2004 година на 474368 вработени во 2012 година, што претставува зголемување од 15,21%,  најмногу се должи на порастот во:

-    секторите трговија на големо и трговија на мало; поправка на моторни возила и моторцикли и дејности со недвижен имот и тоа од 67893 вработени во 2004 година на 89064 вработени во 2012 година, што претставува зголемување од 31,18%,

-     секторите јавна управа и одбрана, задолжително социјално осигурување, образование и дејности на здравствена и социјална заштита, каде вкупниот број вработени од 97496 лица во 2004 година се зголемил на 112783 вработени во 2012 година, што претставува зголему­вање од 15,68%, и

-  секторите стручни, научни и технички дејности; административни и помошни услужни дејности и други услужни дејности и тоа од 15311 вработени во 2004 година на 36656 вработени во 2012 година, што претставува зголемување од 139,41%,

  

Табела 2. Вработени по сектори на дејност во Р. Македонија
Сектор на дејност	Година
	2004	2005	2006	2007	2008
Земјоделство, шумарство и рибарство	15574	12227	11883	12703	12972
Рударство и вадење на камен	1880	2099	2731	2751	3373
Преработувачка индустрија1)	109572	106179	104970	109164	103902
Снабдување со електрична енергија, гас, пареа и климатизација	8494	8112	8344	8117	8161
Снабдување со вода; отстранување на отпадни води, управување со отпад и дејности за санација на околината	8546	8021	8072	8079	8920
Градежништво	30795	28731	27546	26307	25333
Трговија на големо и трговија на мало; поправка на моторни возила и мотоцикли	66624	71860	72576	76750	75855
Транспорт, складирање, информации и комуникации2)	30084	31234	30724	33239	30683
Објекти за сместување и сервисни дејности со храна	11905	12892	13040	13040	13265
Финансиски дејности и дејности на осигурување	6765	6458	6479	7110	8413
Дејности во врска со недвижен имот	1269	1276	1425	1552	1105
Стручни, научни и технички дејности; Административни и помошни услужни дејности3)	11806	13277	16535	20125	23071
Јавна управа и одбрана, задолжително социјално осигурување	36244	37206	38526	39053	41377
Образование	30391	30690	31559	32134	33548
Дејности на здравствена и социјална заштита	30861	30373	33235	31809	32788
Уметност, забава и рекреација	7408	7405	7446	7358	7879
Други услужни дејности	3505	2991	2893	4750	4213
Вкупно	411723	411031	417984	434041	434858
Сектор на дејност	Година
	2009	2010	2011	2012
Земјоделство, шумарство и рибарство	13848	12176	12394	12348
Рударство и вадење на камен	3420	3697	3989	4382
Преработувачка индустрија1)	101097	98950	98581	98752
Снабдување со електрична енергија, гас, пареа и климатизација	7749	7716	7711	7833
Снабдување со вода; отстранување на отпадни води, управување со отпад и дејности за санација на околината	8437	8392	8555	9024
Градежништво	24574	23340	26106	27575
Трговија на големо и трговија на мало; поправка на моторни возила и мотоцикли	73234	77010	83679	87064
Транспорт, складирање, информации и комуникации2)	30038	33362	38573	40756
Објекти за сместување и сервисни дејности со храна	13668	13988	16267	18359
Финансиски дејности и дејности на осигурување	8229	8404	8513	8843
Дејности во врска со недвижен имот	805	1566	1714	2000
Стручни, научни и технички дејности; Административни и помошни услужни дејности3)	21145	24558	27102	30302
Јавна управа и одбрана, задолжително социјално осигурување	42328	42474	43258	44006
Образование	34085	35193	36099	36002
Дејности на здравствена и социјална заштита	32058	31200	32505	32775
Уметност, забава и рекреација	7498	7648	7375	7986
Други услужни дејности	4340	5374	6452	6354
Вкупно	426553	435048	458873	474368
Извор. Статистички годишник на Р. Македонија 1)       Податоците за издавачка дејност, печатење и репродукција на снимени материјали за периодот 2004-2009 година и податоците печатење и репродукција на снимени материјали за периодот 2010-2012 година не се содржани во податоците за секторот Преработувачка индустрија, туку се содржани во податоците за транспорт, складирање, информации и комуникации, што е последица на примената на новата Национална класификација на дејностите (НКД Рев. 2), која Државниот завод за статистика ја применува од почетокот на 2011 година. 2)       Податоците за секторите транспорт, складирање, информации и комуникации се дадени збирно, бидејќи заради примената на новата Национална класификација на дејностите (НКД Рев. 2) за периодот од 2004-2009 година не е можно да се одделат податоците за телекомуникации и поштенски активности, кои до 2009 година се прибираа и обработуваа збирно. 3)       За периодот од 2004-2009 година не е можно да се одделат податоците за стручни, научни и технички дејности од податоците за административни и помошни услужни дејности, па затоа истите за целиот временски период се разгледувани збирно.

што значи во периодот од 2004 до 2012 година вкупниот пораст на бројот на вработените е 62645 лица, при што во погоре наведените сектори бројот на вработените вкупно се зголемил од 180700 лица во 2004 година на 238503 вработени во 2012 година, што претставува зголемување 57803 лица, односно зголемување од 32%. Забележуваме дека претходно наведените сектори во вкупниот пораст на бројот на вработените учествуваат со неверојатни 92,27%, при што од податоците во табела 2 може да се види дека во изминатиот период во другите сектори забележителен пораст на бројот на вработените од 10682 лица имаме во секторот транспорт, складирање, информации и комуникации и во секторот објекти за сместување и сервисни дејности со храна и тоа за 6534 вработени, а додека во останатите сектори имаме минимален пораст, стагнација или опаѓање на бројот на вработените. Што ова значи не треба посебно да се анализира, но доволно е да споменеме дека ваквите трендови на промена на бројот на вработените по сектори не се во насока на посакуванато реструктуирање на македонската економија во економија базирана на знаење.

Табела 3. Учество на одбрани оддели на дејност во секторот Преработувачка индустрија
Оддел на дејност	Година
	2004	2005		2006		2007		2008
Производство на прехранбени производи и пијалаци	12820	13150		11849		11810		13206
Производство на текстил	7849	6291		5314		5292		4535
Производство на облека	31872	34534		35070		38556		35638
Производство на кожа и предмети од кожа	4508	4429		5345		5735		4645
Производство на метали	5581	5745		5972		6281		6228
Производство на фабрикувани метални производи, освен машини и опрема	8554	7889		8031		8022		7124
Вкупно преработувачка индустрија	109572	106179		104970		109164		103902
Оддел на дејност	Година
	2009		2010		2011		2012
Производство на прехранбени производи и пијалаци	11945		13566		16627		16985
Производство на текстил	4362		3714		3158		2712
Производство на облека	35376		34680		32525		33360
Производство на кожа и предмети од кожа	5769		5628		4154		4803
Производство на метали	5550		5755		6537		6217
Производство на фабрикувани метални производи, освен машини и опрема	7394		6894		6454		6460
Вкупно преработувачка индустрија	101097		98950		98581		98752
Извор. Статистички годишник на Р. Македонија

  

Табела 4. Учество на одбрани сектори на дејност во вкупниот број на вработени
Сектор на дејност	Година
	2004	2005	2006		2007		2008
Јавна управа и одбрана, задолжително социјално осигурување	36244	37206	38526		39053		41377
Учество во проценти на секторот на дејност во вкупно вработените	8,80	9,05	9,21		9,00		9,52
Образование	30391	30690	31559		32134		33548
Учество во проценти на секторот на дејност во вкупно вработените	7,38	7,47	7,55		7,40		7,71
Дејности на здравствена и социјална заштита	30861	30373	33235		31809		32788
Учество во проценти на секторот на дејност во вкупно вработените	7,50	7,39	7,95		7,32		7,54
Вкупно за разгледуваните сектори на дејност	97496	98269	103320		102996		107713
Учество во % на разгледуваните сектори на дејност во вкупно вработените	23,67	23,91	24,72		23,73		24,77
Вкупно вработени	411723	411031	417984		434041		434858
Сектор на дејност	Година
	2009	2010		2011		2012
Јавна управа и одбрана, задолжително социјално осигурување	42328	42474		43258		44006
Учество во проценти на секторот на дејност во вкупно вработените	9,92	9,77		9,43		9,28
Образование	34085	35193		36099		36002
Учество во проценти на секторот на дејност во вкупно вработените	7,99	8,09		7,87		7,59
Дејности на здравствена и социјална заштита	32058	31200		32505		32775
Учество во проценти на секторот на дејност во вкупно вработените	7,51	7,17		7,08		6,91
Вкупно за разгледуваните сектори на дејност	108471	108867		111862		112783
Учество во % на разгледуваните сектори на дејност во вкупно вработените	25,43	25,02		24,38		23,78
Вкупно вработени	426553	435048		458873		474368
Извор. Статистички годишник на Р. Македонија

Во [4] е разгледана структурата на високото образование во Р. Македонија, како предуслов за развој на економија базирана на знаење и е покажано дека аутпутот од високото образование е далеку од посакуваната состојба. Меѓутоа, од претходно изнесеното може да се види дека слична е состојбата и со аутпутот од средното образование, при што постои негова евидентна неусогласеност со потребите на пазарот на трудот. Како што веќе рековме, за детална анализа на потсистемот за средно образование потребно е многу време, простор и ресурси, па затоа во натамошните разгледувања ќе дадеме збирен осврт само на кадровскиот потенцијал на потсистемите основно, средно и високо образование, наспроти бројот на образовните институции, бројот на паралелките и бројот на учениците и студентите.

Табела 5. Структура на вработените во образовниот систем на Р. Македонија
	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012
Наставен кадар1)	22356	22842	23955	24263	25306	26581	26737	27590	28045
Друг персонал	8035	7858	7604	7871	8242	7504	8456	8509	7957
Вкупно	30391	30690	31559	32134	33548	34085	35193	36099	36002
Извор. Статистички годишник на Р. Македонија 1)       Податокот за наставниот кадар е добиен како збир од вработените во одделните потсистеми, при што за високото образование како релевантен е земен податокот со полно работно време, бидејќи на дел од приватните универзитети како наставници и соработници се прикажани и визитинг наставниците и соработниците кои се вработени на државните универзитети

Од податоците во табела 5 може да се забележи дека континуираниот пораст на бројот на вработувањата во образовниот систем на Р. Македонија се должи на вработување на наставен кадар, а доде­ка бројот на вработените административно-технички работници (друг персонал) е речиси константен. Ваквиот тренд е очекуван, ако се има предвид експанзијата на бројот на високообразовните приватни и државни институции. Меѓутоа, од податоците во табела 6 може да се види динамиката на вработувањата во високото образование не ја следи динамиката на отворањето на високообразовни институции. Така, во академската 2006/07 година на 44 високообразовни институции студирале 57011 студенти, а биле вработени вкупно 2413 наставници и соработници, за да во следниот период бројот на високоо­бра­зовните институции постојано расте и во академската 2011/12 тој достигне 102, при што бројот на студентите е 58747, а вкупниот број вработени наставници и соработници е 3120. Што ова значи, особено ако се има предвид дека овие 3120 наставници и соработници реализираат над 450 студиски програми (види [1]), не треба посебно да се говори, но евидентно е дека драстичниот пораст на бројот на врабо­тените во образовниот систем на Р. Македонија не се должи на вработување на административно-технички персонал и експлозијата на бројот на високообразовните институции.

Табела 6. Број на факултети, студенти, наставници и соработници
Година	Факултети	Студенти	Наставници	Соработници
2003/04	35	46637	1354	986
2004/05	33	49364	1405	1109
2005/06	44	48238	1411	1062
2006/07	44	57011	1439	974
2007/08	75	64254	1594	1193
2008/09	94	63437	1723	1411
2009/10	98	57894	1693	1241
2010/11	122	63250	1804	1251
2011/12	102	58747	1837	1283
Извор. Статистички годишник на Р. Македонија

Имајќи го предвид претходно изнесеното, логично се поставува прашањето: на што се должи драстичниот пораст на бројот на вработените во образовниот систем во Р. Македонија. Од податоците во табела 7 може да се види дека во разгледуваниот период според бројот на училиштата, паралелките, учениците и вработените наставници состојбата во специјалните основни и средни училишта и основните училишта за возрасни е речиси константна, што значи дека констатираните промени не се должат на овој потсистем од образовниот систем. Меѓутоа, од податоците дадени во табела 8 може да се забележи дека во разгледуваниот период бројот на вработените наставници во основното образование се зголемил од 13791 во учебната 2003/04 година на 17233 наставници во учебната 2011/12 година, односно за 3442 наставника. Притоа, бројот на учениците се намалил од 229584 во 2003/04 на 197859 во 2011/12 година, а бројот на паралелките се зголемил од 9974 на 10685, што значи дека просечниот број на ученици во паралелка се намалил од 23 ученици во 2003/04 година на 19 ученици во 2011/12 година.

Табела 7. Специјални основни и средни училишта и основни училишта за возрасни
Година	Училишта	Паралелки	Ученици	Наставници
2003/04	63	242	1909	362
2004/05	65	264	2213	412
2005/06	65	277	2261	429
2006/07	67	278	2512	464
2007/08	64	257	1848	390
2008/09	64	259	1886	410
2009/10	61	267	1824	392
2010/11	60	263	1848	392
2011/12	59	264	1678	394
Извор. Статистички годишник на Р. Македонија

  

Табела 8. Училишта, паралелки, ученици и наставници во основното образование
Година	Училишта	Паралелки	Ученици	Наставници
2003/04	1012	9974	229584	13791
2004/05	1010	9920	223879	13970
2005/06	1006	10823	236186	14917
2006/07	1000	10775	228207	15106
2007/08	997	10713	220833	15691
2008/09	991	10713	215078	16205
2009/10	990	10622	208980	16403
2010/11	990	10567	201914	16946
2011/12	986	10685	197859	17233
Извор. Статистички годишник на Р. Македонија

Ваквиот показател во најмала рака треба да ги загрижува образовните власти, бидејќи согласно член 41, став 4 и став 5 од Законот за основно образование бројот на ученици во паралелката треба да е од 24 до 34, при што паралелка може да се формира и со помалку ученици по добиена согласнот од основачот.  На прв поглед може да се заклучи дека споменатата диспропорција е резултат на трансформација на осумгодишното основно образование во деветгодишно, но сепак тоа не е точно. Имено, во овој период нема значителни промени на наставните програми и на неделниот фонд на часови, па затоа зголемувањето на бројот на вработените наставници 24,96% е неоправдан, особено ако се земе предвид дека со приминот на деветгодишно основно образование бројот на паралелките се зголемил за 7,13%, што значи дека приближно за истиот процент треба да се зголеми и бројот вработените наставници во основното образование. Што се однесува до потсистемот средно образование, од податоците во табела 9 може да се види дека во разгледуваниот период бројот на паралелките континуирано се зголемува и тоа зголемување кумулативно изнесува 12,43%, при што кај бројот на учениците имаме неправилен тренд, но истиот кумулативно бележи намалување од 2,88%. Од друга страна бројот на вработени наставници бележи пораст од 28,42% и ваквото зголемување треба да резултира со унапредување на потсистемот за средно образование, бидејќи просечниот број на ученици од 30 во учебната 2003/04 година се намалил на 26 ученици во учебната 2011/12 година, што е во согласност со член 28, став 2 од Законото за средно образование, според кој бројот на учениците во паралелките во јавните училишта не може да биде помал од 25 и поголем од 34 ученици.

Табела 9. Училишта, паралелки, ученици и наставници во средното образование
Година	Училишта	Паралелки	Ученици	Наставници
2003/04	96	3082	93791	5863
2004/05	100	3134	94053	5946
2005/06	101	3184	93908	6136
2006/07	104	3219	93763	6280
2007/08	107	3237	92753	6438
2008/09	110	3295	93164	6832
2009/10	110	3398	94284	7008
2010/11	114	3441	92848	7197
2011/12	113	3465	91167	7298
Извор. Статистички годишник на Р. Македонија

               

                 ЗАКЛУЧОК 

Во претходните разгледувања видовме дека постои евидентна неусогласеност меѓу аутпутот од средното образование и потребите на пазарот на трудот, како и дека имаме несодветна динамика на вработување во одделните потсистеми на образовниот систем во Р. Македонија. Надминувањето на ваквите состојби е можно само со сеопфатна реформа на образовниот систем, при што задолжително треба да се обрне внимание на:

-   квалитативна анализа на наставните програми, при што за програмите застапени во средно­то стручно образование е неопходно да се даде непристрасна оценка за степенот на нивната усогласеност со потребите на пазарот на трудот, како и проекција за нивен развој во функција на градење на економија базирана на знаење,

-   проучување на структурата на потсистемот за средно образование и тоа по образовни профили, што треба да доведе до реструктуирање на потсистемот за средно образование, т.е. на мрежата на средни училишта и нејзино прилагодување на потребите на пазарот на трудот,

-          промена на уписната политика во средното образование и ставање на истата во функција на потребите на општеството,

-          анализа за економската ефикасност на образовниот систем, со посебен осврт на детектираните состојби во потсистемот за основно образование, и

-  преиспитување на мрежата на високообразовни институции и доследно имплементирање на законските и подзаконските акти кои ја регулираат дејноста во високото образование.

Д-р Самоил Малчески